Warzywnik

NOWOCZESNY WARZYWNIK - tylko z uprawą współrzędną

Minęło już nieco czasu odkąd ogród podzielony był na strefę ozdobną i strefę typowo użytkową. Działka nie jest już tylko miejscem uprawy warzyw pierwszej potrzeby jak marchew czy ziemniaki, a stała się miejscem rekreacji. Nowe podejście do uprawy roślin zrodziło coraz powszechniejszy trend – ogród zakładany jest dla przyjemności, nie z potrzeby. Dodatkowo decydując się na uprawę współrzędną można liczyć na efektywniejszy rozwój roślin i oszczędność przestrzeni. W dobrze zaplanowanej uprawie współrzędnej wykorzystany jest każdy fragment grządki. Wiadome jest, że im więcej roślin na warzywniku tym lepiej, bo zbiory są obfitsze. 

Niemniej jednak, aby uzyskać zdrowe rośliny warto wiedzieć, które z nich oddziaływują na siebie korzystnie, a które przeciwnie, wręcz konkurują ze sobą. Właściwie dobrane rośliny partnerskie stymulują wzajemnie proces wzrostu i zwiększają swoją odporność na ataki szkodników. Sposób takiej uprawy roślin przynosi znacznie lepsze plony. Na wzajemne relacje wpływa wiele czynników. Przede wszystkim rośliny nie mogą na siebie wrastać – dotyczy to zarówno części podziemnych, jak i podziemnych. Między innymi z tego powodu warzywa o najdłuższym okresie rozwoju warto sadzić pośrodku zagonu, tak aby łatwiej było zebrać wcześniej dojrzewającą sałatę, czy rzodkiewkę. Idealnym rozwiązaniem jest naprzemienna uprawa gatunków wymagających żyznej ziemi z tymi, które mają niskie wymagania glebowe. Na jednym stanowisku nie wolno uprawiać cały czas roślin z te samej rodziny lub tego samego gatunku. Co kilka lat w miejscach wyeksploatowanych pokarmowo warto wysiać rośliny na zielony nawóz.

Wybrane gatunki warzyw

Pory

Późne odmiany pora na zbiór jesienny i zimowy sadzi się w czerwcu. Metodę sadzenia wybiera się w zależności od rodzaju gleby. Na glebach piaszczystych głębokość sadzenia wynosi 20 cm, natomiast gliniastych – 15 cm; średnica porów to kilka milimetrów. Odległość między rzędami powinna wynosić  30-40 cm, natomiast rozstawa w rzędzie 15 cm. Pory nie mają specjalnych wymagań pokarmowych, niemniej jednak ważne jest zapewnienie stanowiska wilgotnego i dobrze nasłonecznionego.

Fasola szparagowa i groch

Bardzo korzystnym sąsiedztwem jest kukurydza, która ma wysokie wymagania termiczne, niemniej jednak nie jest aż tak trudna w uprawie. Powinna być ona wysiewana lub sadzona z rozsady najwcześniej w połowie maja.

Fasolę szparagową wysiewa się od połowy maja, co daje plony pod koniec sierpnia.

Ogórki i dynia

W czerwcu powinno przeprowadzić się cięcie nad 5-6 liściem pędu głównego, dzięki czemu zawiąże się większa liczba pędów bocznych, na których zawiązują się owoce.

W czerwcu wykonuje się nawożenie pogłówne u dyń, czyli zasilanie roślin w czasie wegetacji, dzięki czemu uzupełniane są składniki pokarmowe, które są na bieżąco zużywane.

Oberżyna (bakłażan), papryka roczna, pomidor, ziemniak – rośliny psiankowate

W czerwcu usuwamy pędy boczne, gdy nie są jeszcze zbyt wyrośnięte

Zioła

Warto łączyć ze sobą gatunki jednoroczne z wieloletnimi. Jednoroczne powinny być co roku wysiewane lub sadzone w innym miejscu, natomiast stanowisko dla roślin wieloletnich corocznie zasilane kompostem lub innym nawozem organicznym.

Gatunki śródziemnomorskie wymagają dobrze przewietrzanych gleb, zatem warto dodać piasku lub żwiru przed sadzeniem, natomiast gatunki rodzime gleby bardziej wilgotne i żyzne.

Ogórecznik lekarski

Jest to roślina o wszechstronnym zastosowaniu: jako zioło, roślina ozdobna, miododajna, a także przyprawa – również wonne kwiaty dodaje się do sałatek. Wysiewa się w czerwcu, a w lipcu pojawiają się już pierwsze liście – młode są gładkie i te mogą być wykorzystywane do sałatek, sosów i zup, starsze natomiast już szorstko owłosione. Młode liście o zapachu i smaku ogórka używa się również do doprawiania mięs i twarogu.

Zwabia liczne owady zapylające kwiaty.

Nasturcja

Kwiaty o smaku pieprzu dodaje się do sałatek jako przyprawa

 

Szczypiorek (czosnek szczypiorek)

Doskonały na obwódki. Przez liście i korzenie wydzielane są olejki lotne, które zapobiegają rozwojowi szarej pleśni atakującej truskawki

Koper

Dobrze sadzić z kapustą, pomidorami i rudbekiami.

Nagietki i aksamitki

Rośliny doskonałe do wypełniania międzyrzędzi, wpływając dzięki temu na poprawę jakości podłoża.

Papryka żółta, czerwona i peperoni

Wsadzamy do gruntu na początku czerwca

Cukinia

Wysiewa się w połowie maja, gdy brak jest ryzyka wystąpienia przymrozków. Dobrym towarzystwem cukinii jest: koper, nasturcja, natomiast złym: fasola tyczkowa i pomidor.

Kalarepa

Wysiane w kwietniu dojrzewają w czerwcu. Zrywamy, gdy jest jeszcze młoda, kiedy korzeń jest delikatny i smaczny. Dobrym towarzystwem kalarepy jest: burak ćwikłowy, cebula, ogórek, ziemniaki natomiast złe towarzystwo stanowi: fasola tyczkowa i karłowa oraz koper.

 

Szpinak

Wysiewa się wiosną lub latem, co umożliwia zbiór liści odpowiednio w maju/czerwcu lub dopiero jesienią.

Sałata głowiasta: masłowa i krucha (lodowa)

Wysiew wprost na grządkę można wykonać już pod koniec marca, kiedy ziemia nieco się ogrzeje. Od wysiewu do zbioru upływa 8-14 tygodni.

Nasiona roślin do rozsady można siać w skrzynce lub małych pojemnikach ustawionych na parapecie przy słonecznym oknie, a także na ciepłym balkonie. Sadzonki są gotowe do pikowania zazwyczaj po 3-4 tygodniach. Jeżeli jest za chłodno, sałata za wcześnie zakwitnie, dlatego też sadzenie z rozsady wykonuje się od połowy maja. Na ogrzanej promieniami słońca grządce sadzonki sałaty bardzo szybko przyjmują się i ukorzeniają. Młode rośliny sadzi się niezbyt głęboko – nasady pędów powinny znajdować się tuż nad poziomem gruntu. Odstęp pomiędzy rzędami w przypadku wczesnych odmian powinien wynosić  25 cm, natomiast późniejszych 30-35 cm, gdyż tworzą one większe główki. Dobre warunki rozwoju zapewnia gleba gliniasta, próchniczna i lekko wapienna. Należy zapewnić regularne i równomierne nawadnianie. Niedobór substancji odżywczych sygnalizowany jest w postaci sztywnych i twardych liści. Zazwyczaj wystarczy jednak tylko nawożenie organiczne przed flancowaniem.

Do późniejszej uprawy latem należy wybierać odmiany odporne na upał i niechętnie wypuszczające pędy kwiatowe. Sałata głowiasta (Lactuca sativa var. capitata) jest rośliną jednoroczną. Cały cykl rozwojowy trwa zatem kilka miesięcy. Po wysiewie nasion i przerwaniu dla zapewnienia odpowiedniej ilości miejsca na prawidłowy rozwój pojedynczych roślin, tworzy się rozeta gęsto ułożonych liści. Większość masłowych sałat głowiastych to odmiany długiego dnia. W związku z tym pędy kwiatowe są łatwo wypuszczane, gdy długość dnia przekracza 12 godzin. Główki sałaty przeznaczonej do spożycia powinny być ścinane zanim wytworzy się w środku pęd kwiatowy. Natomiast w celu uzyskania nasion, pozostawia się na grządce najładniejsze główki, pozwalając im zakwitnąć i zawiązać nasiona. Na przełomie czerwca i lipca pęd środkowy osiąga wysokość 0,5 m i rozgałęzia się, wypuszczając kilka długich pędów kwiatostanowych  z drobnymi, jasnożółtymi kwiatami. Liczne nasiona dojrzewają na przełomie lipca i sierpnia. W tym okresie warto dopilnować i zebrać , zanim rozwieje je wiatr po okolicy. Przed zapakowaniem w papierowe torby lub pudełka warto je dosuszyć, rozsypując w przewiewnym miejscu.

Typowym sąsiadem sałaty w uprawie współrzędnej jest kalarepa. Sałata może też być sadzona pomiędzy rzędami marchwi, pora lub krzewiastej fasoli szparagowej. Odmiany ozdobne sadzone są często z aksamitkami.

Masłowa

Nazwa wywodzi się dzięki delikatnym, lśniącym liściom o przyjemnym, maślanym zapachu, zebranym w zwarte główki, które po zbiorze szybko więdną. Do sałat tych należą najwcześniejsze odmiany, najczęściej o zabarwieniu jasno- i ciemnozielonym, rzadko czerwonym.

‘Rolando’ – jedna ze smaczniejszych odmian sałat masłowych. Odporna na mączniaka.

‘Modesta’ –  zielone liście tworzą zwartą główkę.

‘Kendo’ – jasnozielone liście z fioletowymi plamami na końcach tworzą dość luźną główkę.

‘Winter Butterkopf’ – ciemnozielone liście tworzą zwartą główkę.

‘Ewelina’

Krucha (lodowa)

Zawiązuje twarde główki nawet do 1kg o gładkich lub pęcherzykowatych liściach. Rośnie dłużej niż sałata masłowa. Zewnętrzne, rozłożyste liście są słabszej jakości, zatem obrywa się je po zbiorze.  Nadaje się do długiego przechowywania.

Liściowa

Liście twarde, mocne i często kędzierzawe tworzą luźną główkę – rozetę liści. Ma długi okres wegetacji i duże wymagania oświetlenia. Wykazuje wysoką odporność na choroby i późno wybija pęd kwiatostanowy. Można zrywać po kilka liści bez uszczerbku na jakości rośliny. Doskonale nadaje się do uprawy pojemnikowej. Wykazuje dość długą trwałość po zbiorze.

‘Lollo Rossa’ – atrakcyjna wizualnie odmiana o strzępiastych, zielono-czerwonych liściach.

‘Lollo Bionda – atrakcyjna wizualnie odmiana o strzępiastych zielonych liściach.

‘Bowl’ – zielono-czerwone liście tworzą luźną główkę.

‘Cerbiatta’ – wyróżnia się wąskimi, ząbkowatymi liśćmi.

„Quelio’ – odmiana dębolistna o soczysto zielonym zabarwieniu. Bardzo delikatna, dość szybko traci świeżość.

‘Till’ – odmiana dębolistna o świeżo zielonych liściach tworzących gęsto ułożone rozety.

Batavia

Łączy cechy sałat: masłowej, kruchej i liściowej.

‘Salanova Ensor’ – jasnofioletowo-zielone liście.

Rzymska

Inaczej zwana długolistną, tworzy rosnące w górę mięsiste, całobrzegie lub ząbkowane liście,  u typu savoy – pęcherzykowate. Zewnętrzne mają nieco gorzkawy, orzechowy posmak, wewnętrzne zaś są bardzo słodkie. Doskonale nadają się też do gotowania i duszenia.

‘Maxi’ – dorasta do 40cm i przypomina wyglądem kapustę pekińską. Wiosną wymaga zasilenia azotem.

‘Mini’ – dorasta do 25cm. Na żyznej ziemi nie wymaga nawożenia.

‘Valmaine’ – idealna do uprawy wczesnym latem i jesienią.

Łodygowa

Inaczej zwana szparagową lub określana jako „głąbiki krakowskie”, posiada smaczne, mięsiste łodygi o wysokości 30-60 cm. Spożywać można na surowo do sałatek, gotowane jak szparagi, a także kiszone. Jadalne są również młode liście – ważne też, aby ściąć przed kwitnieniem, gdyż później liście łykowacieją.

Odmiany sałat

‘Brune d’hiver’ – idealna do wysiewu w III-VI. Odstrasza mszyce dzięki zielono-czerwonym ubarwieniu liści.

‘Forellenschlus’ – mało znana odmiana o atrakcyjnych czerwonych plamach na liściach.

‘Cindy’ – ciemnozielone liście o lekko orzechowym smaku tworzą zwarte i twarde główki.

‘Wunder von Stuttgart’ – delikatne liście o żółto-zielonym zabarwieniu tworzą duże główki.

‘Merveille des quatre Saisons’ – rudobrązowe liście tworzą zwarte główki wiosną I jesienią.

Pomidory

Sadzenie w połowie maja. W czerwcu usuwamy pędy boczne, gdy nie są jeszcze zbyt wyrośnięte. Posadzona w pobliżu bazylia chroni przed infekcjami grzybowymi. Dobrym towarzystwem pomidorów jest również: agrest, cebula, chrzan, fasola karłowa, marchew, melisa, mięta, nagietek, nasturcja, ogórek, ogórecznik, pietruszka, rozmaryn, róże, seler, szałwia, szczypiorek, szparagi, szpinak, tymianek, natomiast na rozwój pomidorów źle wpływa: burak ćwikłowy, kminek, koper, brokuły, kalafior, kalarepa, morela, piołun i ziemniaki.

Rabarbar

Roślina wieloletnia. Zbiór pędów odbywa się od maja do czerwca. Obok warto posadzić szczypiorek.

Burak ćwikłowy

Ze względu na łatwość uprawy powinien znaleźć się w każdym warzywniku. Jadalne są zarówno bulwiaste korzenie, jak również młode liście. Młode buraczane liście o długości ok. 5 cm mogą być składnikiem sałatek liściowych. Rośliny z niedużym korzeniem o średnicy ok. 2 cm, z tzw. zbioru pęczkowego, nazywane są botwiną i wykorzystuje się je do chłodników i letnich zup. Natomiast rośliny o średnicy 7 cm nadają się już do bezpośredniego spożycia, a średnicy 10 cm – idealne do długiego przechowywania.

Najlepiej rośnie na piaszczysto-gliniastym podłożu o obojętnym pH, ale nadaje się też każda inna, pulchna gleba. Stanowisko słoneczne lub półcieniste, gdzie przez ostatnie 3 lata nie rosły warzywa korzeniowe i szpinak. Kwaśna gleba powinna być zwapnowana rok przed rozpoczęciem uprawy buraka. Jesienią glebę warto zasilić kompostem i tylko ubogie gleby wzmocnić wieloskładnikowym nawozem, zwracając uwagę czy w składzie jest niezbędny bor i magnez. Unikać nawozów azotowych, gdyż burak magazynuje szkodliwe azotany.

Wysiew nasion od końca kwietnia do połowy maja wprost do gruntu. Głębokość siewu na glebach lekkich wynosi 2-3 cm, na ciężkich zaś 1-2 cm, po 2 kłębki nasienne razem, zachowując kilkucentymetrowe ostępy pomiędzy nimi.

Okres kiełkowania wynosi 10-12 dni. Podczas rozwoju liści i powiększania się korzenia, rośliny potrzebują dość dużo wody, w związku z tym warto pamiętać o regularnym podlewaniu, a także zruszaniu przyległej powierzchni gleby, co zapobiega nadmiernemu wyparowywaniu wody; warto również ściółkować. Wyróżnić można dwa okresy przerywania buraka ćwikłowego  

• zbiór pęczkowy – gdy wyrosną 2-4 spore liście pozostawia się odstępy 3-4 cm pomiędzy roślinami
• zbiór na korzeń - gdy wyrosną 2-4 spore liście pozostawia się odstępy 6-10 cm pomiędzy roślinami

Usuniętych roślin nie wyrzuca się, lecz można je przesadzić, powiększając buraczaną grządkę, najlepiej w pochmurny, wilgotny dzień.

Odmiany o kulistym kształcie korzenia:

‘Astar’

‘Czerwona Kula’

‘Glob’

‘Okrągły Ciemnoczerwony’

‘Karmazyn’

‘Patryk’

Odmiany o cylindrycznym kształcie korzenia:

‘Opolski’

‘Regulski Cylinder’

‘Rywal’

Odmiany o spłaszczonym kształcie korzenia:

‘Egipski’

Dobrym towarzystwem buraka ćwikłowego jest: bób, cebula, czosnek, fasola, kalarepa, koper, kapusta, ogórek, sałata i trybula, natomiast na rozwój buraka źle wpływa: fasola tyczkowa i pomidor.

Boćwina (burak liściasty)

Uprawiana dla ozdobnych liści – dużych, pomarszczonych i na krótkich łodygach. Przygotowane podobnie jak szpinak służą do też do konsumpcji. Blanszowane liście można wykorzystać do przygotowania gołąbków z farszem mięsnym lub rybnym, nadają się również do mrożenia. Natomiast w łodygowej odmianie, liście są mniejsze, ale na długich łodygach, a sposób przygotowania jest podobny jak do gotowania szparagów, można je też kwasić i przyrządzać jak fasolę szparagową. Boćwinę zjada się w całości, zarówno liście, jak i łodygi. Doskonale nadają się one do sałatek, zup i chłodników. Może być sadzony w sąsiedztwie szczypioru, rabarbaru i marchwi.

Marchew

Warto sadzić w sąsiedztwie z cebulą, dzięki czemu nie jest atakowana przez szkodniki.

Koper

Roślina jednoroczna, którą wysiewa się od kwietnia. Nie dużych wymagań uprawowych. Bardzo dopowiada mu towarzystwo kwiatów. Sztywne łodygi o wysokości do 1,2 m z pierzastymi liśćmi, zakończone są baldachem żółtych kwiatów, które tworzą później lekko oskrzydlone nasiona. Wykorzystywane są wszystkie części rośliny w zależności od jej wieku: młode rośliny na zieleninę, starsze kwitnące dodaje się do kiszenia ogórków, natomiast dojrzałe nasiona jako przyprawa, np. kapusty. Zielony koper można zbierać wielokrotnie – jak osiągnie wysokość 20 cm, ścina się do połowy, dzięki czemu roślina krzewi się i szybko odrasta. Koper do kiszenia ogórków przerywa się tak, by rósł w rzędach, pozostawiając odstępy 5-8 cm pomiędzy roślinami.

Wrogiem kopru jest mszyca, która chętnie zimuje na wierzbach, zatem nie warto uprawiać kopru w ich sąsiedztwie. Zaatakowane rośliny skręcają się, żółkną i zasychają. W okolicy, gdzie panoszy się mszyca warto koper sadzić pojedynczo, w sąsiedztwie kwiatów odstraszających ją. Dobrym towarzystwem kopru jest: kapusta, dynia, por, natomiast źle wpływającym na koper: bazylia, estragon, kminek, melisa, piołun, kolendra, bób, fasola karłowa, kalarepa, pomidor , ruta, rzepa i sałata.

Koper lekarski/ włoski (fenkuł)

Należy do rodziny selerowatych, tej samej co koper ogrodowy. Bylina ta wyrasta do ponad 1 m wysokości.

Szerokie nasady liściowe tworzą niby cebule, pachnące anyżkiem i często wykorzystywane są do kuchni śródziemnomorskiej – w końcu ojczyzną jest basen Morza Śródziemnomorskiego.  Mimo, że jest to roślina ciepłolubna, daje dobre plony również w naszym klimacie.  

Polecane odmiany:

‘Rudy F1’

‘Amigo F1’

‘Goal F1’

‘Match F1’

‘Zefa Fino’

‘Fino’

‘Wadenromen’

Wysiew nasion wprost do gruntu od końca kwietnia do połowy czerwca. Lepsze wyniki osiąga się sadząc rozsadę, uzyskaną z marcowych wysiewów do pojemników. Wysadzanie po miesiącu, czyli w kwietniu, najlepiej jako poplon po sałacie, rzodkiewce, fasoli szparagowej, grochu zielonym. Odległość pomiędzy roślinami: 20-30 cm. Warunkiem sukcesu jest odpowiednia gleba: żyzna, dobrze spulchniona, próchniczna, niewysychająca i zasobna w wapń. Wiosną glebę warto zasilić umiarkowaną dawką nawozu azotowego, a później często podlewać i spulchniać. Zbiory zaczyna się po 12 tygodniach wegetacji do końca września. Korzeń obcina się tuż pod zgrubieniem, a ogonki liściowe skraca do 5-8 cm. Cebula osiąga masę 200-300 g. W przypadku złych warunków cebule są małe lub luźne, a ogonki liściowe są łykowate. Niezebrane w porę tracą smak i aromat. 

Rzodkiewka

Wysiana obok pietruszki jest rzadziej atakowana przez szkodniki.

notatki: 

Przykładowa kompozycja

Czerwona i zielona sałata, burak naciowy lub pomidorki koktajlowe + zioła (bazylia)

Dobrymi sąsiadami na grządce są: sałata, rzodkiewka, cebula.